Τα εχινόδερμα των θαλασσών

Κάτοικοι των θαλασσών ίδιας ομάδας, τα οποία έχουν δέρμα σκεπασμένο με αγκάθια, ονομάζονται εχινόδερμα. Τα εχινόδερμα είναι για μας πολύ λιγότερο χρήσιμα, από ότι τα οστρακόδερμα και τα μαλάκια. Σχεδόν, δεν παίρνουμε από αυτά καμία τροφή, ούτε προϊόν άξιο λόγου. Ανάμεσα στα εχινόδερμα, το περισσότερο γνωστό είναι ο αστερίας (σταυρός της θάλασσας). Σε πολλά εχινόδερμα έχουν δώσει ονομασίες απατηλές. Πρέπει να ξέρουμε ότι το αγγούρι της θάλασσας δεν είναι λαχανικό, ότι θαλασσινός κρίνος δεν είναι φυτό με λουλούδι.

Τα ζώα αυτής της ομάδας διαφέρουν από όλα τα άλλα γιατί έχουν μέσα στο σώμα τους ένα σύστημα με υδροφόρους αγωγούς και συγκοινωνούν με κινητούς σωλήνες, που τελειώνουν γενικά σε μια βεντούζα. Οι σωλήνες αυτοί χρησιμεύουν στο ζώο για να κινείται και να αναπνέει. Μπορεί ακόμη να τους χρησιμοποιήσει, για να πιάνει τη λεία του. Ένας αστερίας π.χ. πλησιάζει ένα στρείδι. Το παίρνει μέσα στους βραχίονες του και τότε οι σωλήνες τους με τις βεντούζες κολλούν δυνατά στις δυο θυρίδες του κογχυλιού. Στην αρχή το στρείδι κρατά καλά, στο τέλος όμως κουράζεται και δεν φέρνει αντίσταση. Ο αστερίας ανοίγει το κογχύλη και τρώει το στρείδι.

Το αγγούρι της θάλασσας πιάνει με άλλο τρόπο τη λεία του. Δεν χρησιμοποιεί τους κινητούς σωλήνες του. Επειδή είναι οκνηρό, περιμένει να έρθει μόνη της η τροφή του, ως αυτό. Πολύ συχνά μικρά ζώα φτάνουν κοντά στο στόμα του και οι προεξοχές του, που αντικαθιστούν τα χείλια του, δεν έχουν παρά να κάνουν μια κίνηση, για να τα πιάσουν. Αν τα μικρά ζώα δεν είναι αρκετά, το αγγούρι της θάλασσας μπορεί να επιτεθεί σε ζώα σπουδαιότερα, όπως τα μικρά καβούρια και οι μικροί αστακοί. Όταν ένα από αυτά βρίσκεται κοντά του, του πετά ένα μπουκέτο άσπρα νηματάκια και του κάνουν μια σίγουρη παγίδα. Τα νηματάκια αυτά βρίσκονται κανονικά, μέσα στο σώμα του, και παίζουν το ρόλο αναπνευστικών οργάνων. Το αγγούρι της θάλασσας, που χρησιμοποίησε μια φορά τη παγίδα του, δεν μπορεί να τη ξαναχρησιμοποιήσει. Πρέπει να περιμένει να ξαναγίνουν πάλι τα νηματάκια, πράγμα που δεν αργεί και πολύ.Η δύναμη αυτή για αναγέννηση του αγγουριού της θάλασσας, είναι πολύ σπουδαία. Το ζώο αυτό ξαναφτιάχνει πολύ εύκολα το μέρος του σώματος, πού του κόπηκε ή πληγώθηκε.

Ο σταυρός της θάλασσας δείχνει την ίδια ικανότητα και μπορούμε να το δούμε εύκολα στις ακροθαλασσιές. Τα μαλακόστρακα ξαναβγάζουν και αυτά τα μέλη που έχασαν. Ένας αστακός π.χ. μπορεί να ξαναφτιάξει μια νέα λαβίδα όταν αυτή του κοπεί. Το «δολάριο της άμμου», που οφείλει το όνομά του στο σχήμα του, έχει τη συνήθεια να ζει στο βάθος της θάλασσας όπου υπάρχει άμμος, σε μέρη μάλλον προφυλαγμένα. Μετακινείται με τις κινητές προεξοχές του. Όταν βρεθεί με τη ράχη προς τα κάτω, γυρίζει εύκολα, κάνοντας ένα επικίνδυνο πήδημα. Τα αγκάθια του είναι μαλακά και θα νόμιζε κανείς, ότι το ζώο αυτό έχει ένα βελουδένιο πανωφόρι. Βρίσκουμε πολύ πιο συχνά το άδειο κέλυφος του, και κοντά το ζώο ζωντανό. Αυτό το κέλυφος ή σκελετός είναι φτιαγμένος από ασβεστούχα ουσία.

Ο αχινός έχει και αυτός ένα σκελετό από ασβεστούχα ουσία. Οι πλάκες του σκελετού παρουσιάζουν θηλές βαλμένες κατά σειρά, πάνω στις όποιες είναι αρθρωμένα τα αγκάθια του. Πολύ μυτερά και στερεά, μπορούν να κάνουν κοιλώματα στους βράχους και ο αχινός ξέρει να τα κινεί όπως πρέπει, για να ανοίξει πάνω σε αυτόν την κατοικία του. Ο κρίνος της θάλασσας υπήρχε στην εποχή των τριλοβιτών. Είναι ένα ζώο κολλημένο κάπου, και ζει πάντα στο ίδιο μέρος. Έτσι την τροφή του τη βρίσκει στη θέση του. Το «άνθος» του, που είναι στην κορυφή ενός μακριού μίσχου, αποτελείται από προεξοχές. Αυτές πιάνουν τα μικρά ζώα, που περνούν εκεί κοντά.

Τα εχινόδερμα δεν έχουν ούτε κεφάλι, ούτε ούρα. Ένας αχινός ή ένα «δολάριο της θάλασσας», όταν μετακινείται, έχει μπροστά οποιοδήποτε μέρος του στρογγυλού σώματός του. Αυτά τα ζώα είναι φτιαγμένα μάλλον, σύμφωνα, με ένα σχέδιο συμμετρίας ακτινοειδούς. Όλες οι πλάκες του σκελετού τους έχουν τη διάταξη ακτίνων τροχού, όπως άλλωστε οι μέδουσες και τα κτενοφόρα. Αλλά από ένα είδος ιδιοτροπίας της φύσεως τα νεαρά εχινόδερμα δεν έχουν ακτινοειδή συμμετρία. Μοιάζουν μάλιστα πολύ με τα έμβρυα των κατωτέρων χορδωτών, γιατί τα ανώτερα χορδωτά ονομάζονται σπονδυλωτά.

Πολλά από τα ζώα των ακτών έχουν στενούς συγγενείς, που ζουν στα γλυκά νερά των λιμνών και των ποταμών. Καθένας μας μπορεί να δει καβούρια και μύδια του γλυκού νερού, και λιμναίους, αλλά προπάντων καραβίδες. Εχινόδερμο όμως του γλυκού νερού δεν υπάρχει. Όλα τα εχινόδερμα, χωρίς εξαίρεση, ζουν στη θάλασσα.